Osmanlı devleti’nde reâyâ (köylü-çiftçi) - yörük (göçebe) ayrımı ve içel sancağı örneği

Abstract

Bu makale kanunnâmeler, tahrir defterleri ve vekayınameler başta olmak üzere ana kaynaklara dayanarak genel olarak reâya ve yörük kavramlarını açıklamakta ve bu ayrımın ne şekilde yer aldığını ortaya koymaktadır; özelde ise İçel sancağı örneği ile bu ayrımın boyutlarını ve yerleşmelere etkisini birlikte incelemektedir. Osmanlı toplumunda şehirli, köylü veya göçebe aşiretlerin meydana getirdiği ve genel bir tabirle reâyâ denilen vergi mükellefi grup, yönetilenleri oluşturmaktaydı. Göçebe yörüklerin hayat tarzları, yerleşik halde olan reâyâ ile aralarında bazı hukukî ve iktasadî farkların ortaya çıkmasına yol açmıştır. Yörükler, yerleşik köylüler gibi bazı ortak vergilere tabi olmaları nedeniyle reâyâdan sayılmakla birlikte, birçok tarihî kaynakta raiyyet rusumu ödeyen yerleşik köylülerin reâyâdan ayrı tutulduğu, kavram ve içerik olarak reâyâ-yörük ayrımının yapıldığı görülmektedir.

Relying on the law codes, property tax registries and chronicles as well as other main sources, this article in general explains the concepts of reaya (subjects) and yörük (nomads), along with their differences; and particularly it examines the dimensions of this difference in the district of İçel and its effects on the rural settlements. In Ottoman society, the tax payers who were composed of city-dwellers, peasants, and nomadic tribes, were largely called reaya (subjects). This group were tax-payers and ruled people. However, peasants dealing with agriculture were also called as reaya in a narrow sense. The nomadic life style of yörüks had led to the emergence of some juridical and economic differences between them and settled subjects in the rural areas. Although the nomads were regarded a part of subjects because they were liable to same kind of taxes as the settled subjects, in many historical source they were classified as different from the settled peasants, who paid the tenancy tax (raiyyet rüsumu).