Gelenek, gülme ve şaka

Abstract

Bu makale, “şaka” kavramıyla karşılanan söz, hareket ve oyunların halk bilimiyle olan ilişkisi üzerine yapılan tespit ve değerlendirmeleri içermektedir. Halk bilimi araştırmalarında pek fazla yer almayan şakalar, fıkra ve benzeri türler gibi halkın eğlenmek ve gülmek için kullandıkları söz ve hareketler arasında yer almaktadır. Avrupa ve Amerikan halk bilimi araştırmalarında insanları gül- dürmek için söylenen sözler, yapılan hareketler ve oynanan oyunlar çoğunlukla “prank” veya “practical joke” terimleriyle karşılanırken Türkiye’de ise “şaka” kelimesi öne çıkmaktadır. Şakalar, genellikle geçiş dönemlerinde yapılmaktadır. Bu geçiş, insanların yaşamında olabildiği gibi, mevsimler arasında da olabilir. Düğünler, askerlik ve öğrenciliğin ilk günleri, iş hayatındaki acemilik dönemleri, Hıdrellez kutlamaları, geleneksel sohbet ortamları şakaların yapıldığı zamanlar arasındadır. Modern hayatın hemen her alanında yer alan şaka geleneği, kendi endüstrisini de yaratmıştır. Köyden kente toplumun hemen her kesiminde şaka yaratılmakta ve aktarılmaktadır. Makalede şakayla ilgili malzeme büyük oranda sözlü ve yazılı kaynaklardan elde edilmiştir. Şakanın tanımı, özellikleri, çeşitleri, icra ortamı, şakacılar ve şaka kurbanları gibi bu geleneğin temel elementleri üzerine yapılan değerlendirmelerin sonucunda şakaların gelenekle sıkı bir ilişkiye sahip olduğu, günümüz şartlarında ortaya çıkan yeni iş ve yaşam ortamlarında da kullanıldığı, yapılan şakaların bireylerin topluma veya daha küçük sosyal gruplara katılımını hızlandırdığı, halk yaşamıyla yakın bir ilişkiye sahip şakaların halk bilimi daire- sinde değerlendirilmesi gerektiği sonuçlarına ulaşılmıştır.

This article comprises the identifications and assessments on the relationship between folklore and joke which embraces word, gesture and games. Jokes which aren #8217;t involved much in folklore studi- es are among the words and gestures employed by people so as to have fun and laugh such as anecdotes and the like. While the words, gestures and games to make people laugh mostly correspond to the terms #8220;prank #8221; or #8220;practical joke #8221; in European and American folklore studies, the word #8220;şaka #8221; stands out in Turkey. Jokes are generally made in transition periods. As this transition could take place in people #8217;s lives, it could also be between seasons. Weddings, first days of military service and pupilage, verdancy periods in business life, Hıdrellez / St. George #8217;s Day celebrations and traditional conversation atmosp- here are among the moments of joking. The joke tradition has created its own industry in almost every area of modern life. Joke is created and transmitted in almost every area of society from rural to urban. In this article, materials concerning joke are substantially obtained from oral and written sources. As a result of the assessments on the main elements of this tradition such as definition, characteristics, types and performance setting of joke, jokers and victims of joke, it is concluded that jokes have a strong relationship with tradition; they are used in new work and life settings which emerged in today #8217;s con- ditions; they help individuals speed up their involvement in society and smaller social groups; jokes which have close relationship with folklife should be evaluated in folklore circle.