Sözlü gelenekten derlenen Hacı Bektaş Veli - Mevlana rekabeti konulu bir menkabe

Abstract

Verileri sözlü ve yazılı kaynaklardan elde edilen ve karşılaştırma yöntemi esas alınarak hazırlanan bu çalışmada, Giresun İli Şebinkarahisar İlçesi’ne bağlı Gündoğdu Köyü’nden derlenen Hacı Bektaş Veli ile Mevlana’yı karşı karşıya getiren bir menkabe, Hünkâr Hacı Bektaş Veli Velâyetnamesi’ndeki benzeri ile karşılaştırılmıştır. Sözlü gelenekten derlenen menkabe metni, olay örgüsü bağlamında Velâyetname’de yer alan menkabe ile benzer özellikler sergilemekle birlikte, şahıs kadrosu açısından farklılıklar arz etmektedir. Ayrıca, sözlü gelenekten derlenen menkabede, Velâyetname’dekinden farklı olarak, doğan kuşunun gözlerinin bilinen şekline kavuşması, Hacı Bektaş Veli ile Mevlana arasındaki rekabete bağlanarak izah edilmiştir. Sözlü gelenekten derlenen menkabeyi önemli kılan bir başka özelliği de aynı kökene bağladığı Bektaşilik ile Mevlevilik arasındaki ayrışma ya da rekabete, Hacı Bektaş Veli ile Mevlana’nın şahsında dikkat çekmesidir. Makalede, yazılı geleneğin aktarımındaki rakip Hacı Tuğrul’un sözlü geleneğin aktarımında rakip Mevlana’ya dönüştürülmesinin nedenleri, sözlü geleneğin menkabeyi Mevlana gibi tanınmış ve güncel bir isim üzerinden güncelleyip işlevselliğini sürdürme isteğinin yanı sıra, kaynak kişinin inanç kimliği ile içinde yaşadığı toplumun sosyo-kültürel yapısı da dikkate alınarak tartışılmıştır. Çalışmanın sonunda söz konusu değişiklikte, her iki hususun da etkili olabileceği görülmüştür.

The data of which was based on both oral and written sources and evaluated by using the comparative method comes from the Village of Gündoğdu of province Şebinkarahisar in Giresun . In this study the Velayetname of Hacıbektaşı Veli and Mevlana had been compared and contrasted.. Both of the texts had come from the oral tradidion had reflected the literary context in similar way, however many differences on the basis of interlocuters or figures has been noted. The text of menkebe which was gathered from oral tradition, in terms of the texture of events and the texture of events in the menkebe of Velayetneme reflect similarity; however on the basis of person does not Show the same similarity. Morover the menkebe which was gathered in the oral tradition reflects difference from Valayetname with specific reference to the formation of the eyes of the hawk; and this was explained on the basis of challenge between Hacı Bektaş Veli and Mevlana.. The orality based menkabe becomes different as a unique peculiarity which bases being Bektaşi or Mevlevi on the same origins and the difference between the two values is referred to as challaneg with reference to Hacı Bektaş Veli and MevlanaThe transformation of the literary tradition of the rivalry of the oral tradition of Hacı Tuğrul to Mevlana is based on the fact that Hacı Tuğrul believes the upgrading of menkabe should be done trough the oral tradition of a well known person Mevlana so as to keep the menkabe functional as well as taking the sociocultural values of the society, the beliefs and dentity of Mevlana. At the end of the study both of the reasons were found influentional on the matter.