Kazan-Tatar bilmeceleri ile Türkiye sahası bilmecelerinin yapı benzerlikleri üzerine bir değerlendirme

Abstract

Türk topluluklarının birbirleriyle ilişkilerinin gelişmesi neticesinde halk edebiyatı verimlerinin mukayesesi bir ihtiyaç hâline gelmiştir. Sözlü gelenek içinde masal, destan, halk hikâyesi gibi türlerin yanı sıra bilmecelerin özel bir yeri vardır. Ancak diğer türler üzerine yapılan çalışmalara bakıldığında, bilmece türünün yetim kaldığı görülmektedir. Türk topluluklarının geçmişe ve günümüze ait inanış ve düşünce kalıplarının ortaya konulabilmesi için bilmecelerin şekil, muhteva, icra ortamı, icracı, dinleyici ve işlev bağlamında ele alınarak karşılaştırmalı bir şekilde incelenmesi gerekmektedir. Makalede, Kazan Tatarlarından tespit edilmiş bilmecelerle Türkiye sahasındaki bilmecelerin ortak yapı özellikleri üzerinde durulmuştur. Örnek metinlerden hareketle yapılan incelemelerde türün adlandırması, bilmece sorma geleneği ve bilmecelerin yapı özellikleri de göz önüne alınmıştır. Değerlendirme sonucunda; yapı ve ifade özellikleri bakımından Kazan Tatarlarının bilmeceleri ile Türkiye sahası bilmecelerinin ortak özelliklere sahip oldukları görülmüştür. Bu benzerlikler, söz konusu toplumların ortak duygu ve düşünce dünyası, hayat karşısındaki duruş ve zihniyetleri hakkında da ipuçları sunmaktadır.

As a result of improvements in the relationships of Turkic communities, a comparison of their folk literature outputs has become necessary. Along with the categories such as the folk tales, epic tales, folk stories, the riddles has a special place within the oral tradition. However, taking in the account the studies on the other categories, the riddles was orphaned. To be able to assert the belief and thought patterns of Turkic communities the riddles should be analyzed in a comparative way in terms of form, content, execution environment, performer, listener and function. In the article, the common structural features of the riddles among Kazan Tatars and Turkey were elaborated. In the analysis based on the sample texts, the naming of the category, the tradition of asking riddles and structural features of the riddles were taken into consideration. In the result of the evaluation; it was observed that the riddles of Kazan Tatars and Turkey have common features in terms of their structures and expression. These resemblances, provide clues on their common feeling and thought process as well as their attitude and mentalities.