Tasavvufi düşüncenin Panteizm’in, Ateizm’in, Seizm’in, Agnostisizm’in ürettiği inanç problemlerine karşı alternatif anlayış tarzları

Abstract

Panteizm, Tanrı-âlem ikiliğini/dualizmini ya da çokluğunu/plüralizmini ortadan kaldıran ve Tanrı’nın her şeyi kapsadığını ortaya koyarak O’nun varlıklar âlemi içerisinde ‘her şey’ olduğunu ifade eder. Panteizm’i eleştirenler, söz konusu Tanrı anlayışının aşkınlık fikrini reddetmek suretiyle, Ateizm’e yardımcı olduğunu söylemişlerdir. Yine Panteizm, ‘Tanrı, her şeydedir.’ demesi nedeniyle, varlık dereceleri arasındaki ayırımı ortadan kaldırdığı, örneğin taşla insanı ve en kötüsü Allah Teâlâ’yı eşit tuttuğu gerekçesiyle eleştirilmiştir. Oysa ki Mutasavvıf’lara göre âlem her an değişerek yok olmakta olan birtakım suret ve şekillerden meydana gelmiştir. Yani kâinat, Allah Teâlâ’nın isim ve sıfatlarının bir yansımasından ibarettir. Vahdet-i vücûd, vahdet ve vücûd kelimelerinin birleşiminden meydana gelen bir tamlamadır. İnançsız veya inkârcı insan modeli ortaya koyan ‘Tanrısızlık’ düşüncesi olan Ateizm yerine Tasavvuf, ilahî aşkla ve muhabbetle Allah’a bağlanmayı insanın hayatının merkezine yerleştirir. Dinlere, peygamberlere, ibadetlere gerek olmayan aklî bir Tanrı inanışına dayanan Deizm’e karşı tasavvufî düşüncede insan, Takvâ ve Verâ anlayışıyla Allah’a karşı sorumluluk duygusuyla, derin bir saygıyla, emir ve yasaklara uyma hassasiyetiyle davranışlarını şekillendirir. Tanrı’nın varlığı konusunda yargıda bulunmaktan kaçınan ve Allah’a karşı bir tür şüphecilik veya kararsızlık içerisinde bulunan Agnostizm’e karşı tasavvufî düşüncede insan, her durum ve şartta Rabbin’den razı olarak O’ndan memnundur ve yakîn anlayışıyla şüphesiz bir imanla O’na inanır. Bu bağlamda araştırmamızda hem Panteizm, Ateizm, Deizm, Agnostisizm ile ilgili güncel kaynak, kitap ve makâlelere hem de Tasavvuf’un temel klasiklerine ulaşılarak konumuz kapsamında bu kaynaklar arasında karşılaştırma ve değerlendirme noktaları amaçlanmıştır.

Pantheism abolishes the God universe dualism or multiplicity/pluralism and states that God is “everything” in the realm of beings, hence it states that He covers everything. Critics of pantheism advocate that this understanding of God aids atheism by rejecting the idea of transcendence. Again, pantheism has been criticized on the grounds that the phrase “God is in everything” eliminates the distinction between the degrees of existence by, for instance, equating stone and man, and worst of all, Allah. But Sufis advocate that the universe consists of various forms and shapes that constantly change and dissolve. In other words, the universe is nothing but a manifestation of Allah’s names and titles. Wahdat al-Wujūd is a noun-phrase that includes the words unity (wahdat) and existence (wujūd). Atheism is the idea of “Godlessness” that presents an unbeliever or denial model of man. Sufism, on the other hand, places connecting to Allah with divine love and affection at the center of human life. Deism is based on a rational belief in God that does not need religions, prophets or worship. In Sufism, on the other hand, human beings shape their behaviours with the understanding of Taqwā and Waraʿ, with a sense of responsibility towards Allah, with deep respect and sensitivity to obey orders and prohibitions. Agnosticism is an understanding that avoids making judgments about the existence of God and is in a kind of skepticism or indecision towards God. In Sufism, on the other hand, humanbeing is pleased with his Lord in every situation and circumstance and believes in Him with an undoubted faith with a certain understanding. In this context, in our research, it is aimed to reach current sources, books and articles about Pantheism, Atheism, Deism, Agnosticism, as well as the basic classics of Sufism, and compare and evaluate points between these sources within the scope of our subject.