Post panoptikon dönemi: Gözetimin yeni versiyonu olarak dijitalleşme

Abstract

Tarih boyunca iktidara sahip olan her güç, çeşitli araç ve yöntemlerle kitleler üzerinde kontrol ve gözetim kurma çabası içinde olmuştur. Değişen ve gelişen teknoloji bu çabanın yöntemlerini de etkilemiş, geleneksel toplumların baskı aracı olan gözetim, yaşanan dijitalleşme ile kurumsal bir nitelik kazanarak küreselleşmiş ve sistematik bir özellik kazanmıştır. Dijital çağ ile gözetimin en önemli aracı olarak “veri” kavramı öne çıkmış, bu yeni form gözetleme kapitalizminin para birimini oluşturmuştur. Bilgi iletişim teknolojileri aracılığıyla tasarlanan her zaman ve her yerde olabilme hali, vadedilen sınırsız özgürlük ve iletişimin yanında kendi “panoptikonunu” da yaratmıştır. Bentham ve Foucault ile özdeşleşen panoptikonun temelinde, geniş kitleleri kontrol edebilme düşüncesi yer almaktadır. Görünmeden gözetleme ilkesine dayanan ve Bentham’ın otorite odaklı olarak tasarladığı bu yapı Foucault tarafından bir metafor olarak kullanılmış, dönemin değişen iktidar anlayışı panoptikon ile temellendirilerek modern iktidarın görünmezliği vurgulanmıştır. Bir hapishane tasarımından yola çıkan panoptikondaki gözetim günümüzde sanal ve veri odaklı bir yapıya evrilmiştir. Eskiden baskı ile yapılan gözetim, bu yeni panoptikonda yerini rızaya ve gönüllülüğe bırakmıştır. Birçok insanın bilinçli veya bilinçsiz şekilde fakat gönüllü olarak sergilediği veriler, bir yandan herkesin herkesi gözetim altında tuttuğu bir yapı oluştururken diğer yandan denetime süreklilik kazandırmak isteyen iktidarların toplumsal rızayı inşa etmesini kolaylaştırmaktadır. Bu kapsamda çalışmanın amacı iktidarların panoptikon ile bireyler üzerinde baskıcı bir tavırla yarattığı gözetimin günümüzde artık dijitalleşme ile bireyler tarafından nasıl bizzat ve gönüllü olarak yapıldığını ortaya koymaktır. Çalışmada dijitalleşmenin zor kullanmak yerine bağımlılık yaratarak toplumlara hükmettiği tezi üzerinden hareket edilmiş, post panoptikon olarak adlandırılabilecek bu dönemde ortaya çıkan yeni gözetim pratiklerinin genel olarak toplumsal yapı için oluşturduğu tehditler değerlendirilmiştir

Throughout history, every power that has power has been in an effort to establish control and surveillance over the masses with various tools and methods. Changing and developing technology has also affected the methods of this effort, and surveillance, which was a means of oppression in traditional societies, has become globalized and systematic by acquiring an institutional quality with the digitalization. With the digital age, the concept of "data" has come to the fore as the most important tool of surveillance, and this new form has formed the currency of surveillance capitalism. The omnipresence designed through information and communication technologies has created its own "panopticon" in addition to the promised unlimited freedom and communication. The panopticon, identified with Bentham and Foucault, is based on the idea of being able to control large masses. This structure, based on the principle of surveillance without being seen and designed by Bentham with a focus on authority, was used as a metaphor by Foucault, and the invisibility of modern power was emphasized by grounding the changing understanding of power of the period with the panopticon. Starting from a prison design, surveillance in the panopticon has evolved into a virtual and data-driven structure. In this new panopticon, surveillance, which used to be carried out through coercion, has been replaced by consent and voluntariness. The data that many people exhibit consciously or unconsciously but voluntarily, on the one hand, creates a structure in which everyone keeps everyone under surveillance, while on the other hand, it facilitates the construction of social consent by the powers that want to ensure the continuity of control. In this context, the aim of the study is to reveal how the surveillance created by the powers with an oppressive attitude on individuals with the panopticon is now done personally and voluntarily by individuals with digitalization. The study is based on the thesis that digitalization dominates societies by creating addiction instead of using force, and the threats posed to the social structure in general by the new surveillance practices that emerged in this period, which can be called post panopticon, are evaluated.