Türkiye’de cumhuriyet dönemi bütçe sistemlerinin gelişimi

Abstract

Bütçe, devletin kamusal faaliyetlerini yerine getirebilmesi için gelirlerin ve giderlerin belli bir sistematik içinde gösterildiği bir belge niteliğindedir. Bütçe sistemi ise, bütçenin uygulanma yöntemidir. Bütçe sistemleri, dönemin iktisadi ve siyasi trendlerinin özelliklerini yansıtır. Bu makale, Türkiye Cumhuriyeti’nin 100 yıllık sürecinde uygulanan bütçe sistemlerini değerlendirme amacını taşımaktadır. Makale, literatür incelemesine dayalı tarama yöntemiyle geliştirilmiştir. Cumhuriyet döneminde uygulanan bütçe sistemleri, genel olarak dört dönem halinde incelenebilir. Birinci dönem, 1924-1972 arasını kapsayan klasik bütçe dönemi, ikinci dönem, 1973-2005 arasını kapsayan program bütçe dönemi, üçüncü dönem, 2006-2020 arasını kapsayan performans esaslı bütçe dönemi ve dördüncü dönem ise, program bazlı performans bütçe dönemidir. Cumhuriyet dönemi boyunca uygulanan bütçe sistemlerinin ekonomide kaynak kullanımında etkinliğin ve verimliliğin sağlanmasına katkı sağladığını söyleyebilmek oldukça zordur. Çünkü, bütçeyi uygulayan kamu kurumlarında iyi bir mali yönetim kapasitesi oluşturulamamıştır. Bütçelerin, devletin uzun vadeli hedefleri ile olması gereken organik ilişkisi kurulamamıştır. Türkiye’de bütçe sisteminin toplum refahını arttırmada etkili bir araç olarak kullanılabilmesi için kamu yönetiminde bütçe hakkının millete ait olduğu fikrinin ve demokratik bilicin gelişmesi gerekmektedir.

The budget is a document in which the revenues and expenses are shown in a certain systematic manner so that the state can carry out its public activities. The budget system is the method of implementing the budget. Budget systems reflect the characteristics of the economic and political trends of the period. This article aims to evaluate the budget systems implemented in the 100-year period of the Republic of Turkey. The article was developed by scanning method based on literature review. Budget systems implemented during the Republic period can generally be examined in four periods. The first period is the classical budget period covering 1924-1972, the second period is the program budget period covering 1973-2005, the third period is the performance-based budget period covering 2006-2020, and the fourth period is the program-based performance budget period. It is very difficult to say that the budget systems implemented during the Republic period contributed to the effectiveness and efficiency of resource use in the economy. Because a good financial management capacity has not been established in public institutions that implement the budget. The organic relationship between budgets and the long-term goals of the state has not been established. In order for the budget system in Turkey to be used as an effective tool to increase social welfare, the idea that the right to budget in public administration belongs to the nation and democratic consciousness must develop.