Hikâyelerindeki mizah unsurları izleğinde Anar ve Molla Nasreddin geleneği

Abstract

Aristo’dan başlamak üzere İ. Kant, J. Beattie, A. Schopenhauer, W. Mc. Dougal gibi isimlerin çalışmalarından da yararlanılarak tanımlanmaya çalışılmış olan “gülme” kavramı konusunda günümüzde başlıca üç temel teori kabul görmektedir: “Üstünlük”, “Uyumsuzluk (zıtlık)” ve “Rahatlama”. Bu kavram, kültür ve edebiyat sahasındaki yerini ise daha çok mizah, satir, humor, hiciv, taşlama, yergi gibi türlerle almıştır. Oldukça dinamik ve etkin bir anlatım gücüne sahip olan mizahi üslup, tıpkı Molla Nasreddin dergisinde görüldüğü gibi edebî hayatı şekillendiren önemli kaynaklardan olmuştur. Azerbaycan’da yenilikçi fikirlerin yerleşmesinde öncü bir rol üstlenen Molla Nasreddin dergisi; Azerbaycan ile birlikte aralarında Türkiye, İran, Mısır, Taşkent, Kırım, Kazan, Ufa, Asthana, Orenburg gibi bölgelerin de yer aldığı geniş bir coğrafyada yoğun bir okuyucu kitlesine ulaşmıştır. Çarlık ya da komünizm dönemlerinin totaliter yapısı altında ezilen Azerbaycan sanatçıları için mizah, toplumsal açmazlar karşısında yararlandıkları yegâne çözüm yolu olmuştur. Bu tarzı yayın politikası olarak benimsemiş Molla Nasreddin dergisi ise geleneği çağdaşa taşıma gayretindeki sanatçılar için önemli bir yol göstericidir. İşte bu isimlerden biri 1960’lar neslinin bireyin iç dünyasını yansıtmadaki maharetiyle öne çıkan yazarı Anar’dır. Yazar, Molla Nesreddin-66 ve Sizi Déyib Gelmişem (1984) adı altında bir araya getirdiği satirik hikâyeleri başta olmak üzere pek çok eserinde, sosyal problemleri ele alırken Molla Nasreddinekolünden ilham almıştır. Bu şekilde geçmiş, hâl ve gelecek arasında bir kültür köprüsü inşa ederek, manevi ve millî varlığı yok sayan düzene ve zamaneye karşı eleştirisini mizah yolu ile ortaya koymayı tercih etmiştir.Bu çalışmada, Anar’ın Molla Nasreddin üslubunun gözlendiği mizahi hikâyeleri geleneksel edebî malzeme ve yöntemlerin çağdaş bir yaklaşımla yeniden değerlendirilişi açısından incelenerek temel alınmış kriterler tespit edilecektir.

Since Aristotle, the notion of “laughing” has been described with theworks of many critics, such as Kant, James Beattie, Schopenhauer, Mc.Dougall. Today three fundamental theories are recognized about laughing:“superiority”, “incongruity” and “relief”. This notion has been used in thefield of culture and literature mostly with the genres such as humour,satire, burlesque. Humorous style which has quite active, dynamic andeffective expressive power, just like in the journal of Molla Nasreddin style, has been one of the prime sources that determine and improve theliterary life. Molla Nasreddin journal, which had a leading role in the settlementof progressive ideas, reached an intense audience in a wide geographicalarea including Turkey, Iran, Egypt, Tashkent, Crimea, Kazan, Ufa,Asthana, Orenburg as well as Azerbaijan. Humour has been a major remedy which is utilized for socialdifficulties from the point of Azerbaijani artists who were sufferingunder the domination of czarist and communist eras by facilitatingtheir intellectual attitudes and freedom. The journal Molla Nasreddin,interiorizing this as an editorial policy, has been a significant pathfinderfor the artists who tries to carry tradition to modern. One of those amongthe literati of 1960’s is Anar, who is prominent with his skills on revealinginner world of human. In his books such as Molla Nesreddin-66 and SiziDéyip Gelmişem (1984) which include his satirical stories, the authoraimed to install cultural relation between the past, now and the futurewith the inspiration coming from the school of Molla Nasreddin. He haspreferred the use of humour to give a stronger response against the regimeand time-servers that ignore moral and national entity. In this article, Anar’s satirical stories will be examined and the maincriteria that will be used on re-evaluating traditional literary materials andmethods with a contemporary approach will be determined.