Gösterişçi tüketim bağlamında Karl Marx Jean Baudrillard mukayesesi

Abstract

Tüketim tarihi, insanlık tarihiyle ilintilidir. Birçok aşamadan geçmiş olan tüketim; günümüzde basit bir satın alma ve tüketip yok etme sürecinden ibaret değildir. Bazı teorisyenlere göre günümüz toplumu “tüketim toplumu” olarak adlandırılmaktadır. Böylesine önemli bir olgu, yaşadıkları dönemlerin önemli teorisyenlerinden olan Karl Marx ve Jean Baudrillard’ın terminolojilerinden yararlanılarak, kuramsal açıdan incelenmek istenmiştir. Bunu yaparken hedeflenen, günümüzde artış gösteren ve alt sınıflara da yayılmış olan gösterişçi tüketim olgusunu anlamaya ve açıklamaya çalışmaktır. Tüketimin çeşitli versiyonlarından biri, gösterişçi tüketimdir. Veblen’in sosyal bilimlere kazandırdığı bu kavram, günümüz tüketim alışkanlıklarını açıklamak adına büyük ölçüde yardımcı olmaktadır. Zira insanlar ürün satın alırken, aynı zamanda statü satın almak gibi bir eğilim sergilemektedirler. Ürünlerin kullanım değeri geri plana atılabilmektedir. Elbette gösterişçi tüketim açısından değişim değeri de tek başına açıklayıcı olamamaktadır. Semboller, trendler, kimlik, statü grubuna ait olma isteği, reklamlar aracılığıyla yapılan yönlendirmeler, üretim teknolojilerinin gelişmesi sebebiyle gösterişçi tüketim ürünlerinin ucuzlaması ve yaygınlaşması, taksitli alışveriş imkanlarının artması, gösterişçi tüketimin alt ve orta sınıflarda yaygınlaşmanın sebeplerinden birkaçıdır. Karl Marx ve Jean Baudrillard’ın yaşadıkları toplumları anlamak ve açıklamak için kullandıkları bazı kavramlar, gösterişçi tüketim olgusunu analiz etmek için yol gösterici niteliktedir. Karl Marx’ın meta, meta fetişizmi, kullanım değeri, değişim değeri ve yabancılaşma gibi kavramlarına karşılık Baudrillard’ın kullandığı gadget, kitsch, nesne, saf nesne, tekelci aşama, kod ve gösterge gibi kavramları belirli farklılıklar barındırdıkları gibi bazı paralellikler de göstermektedir.

History of consumption associates with history of humanity. Consumption that goes through several phases is not simply a process of buying and consuming today’s world. According to some theoreticians, contemporary society is called as “the consumer society.” This important phenomenon is wanted to be analyzed with the help of the terminologies of Karl Marx and Jean Baudrillard, who were significant theoreticians of their times. The aim, while doing this, is to understand and explain conspicuous consumption that shows an increase and spreads to the lower classes. One of the versions of consumption is conspicuous consumption. This concept that Veblen introduced to the social sciences helps to a great extent to explain today’s consumption patterns, forasmuch as people show a tendency to buy status while buying a product. The use value of products can be left aside. Of course, exchange value is not enough to explain conspicuous consumption. Symbols, trends, identity, wanting to belong to status groups, orientations by advertisements, cheapening of conspicuous consumption products due to development of production technologies, increase in the layaways are some of the reasons of increase in the conspicuous consumption among lower and middle classes. The concepts that are used by Karl Marx and Jean Baudrillard in order to understand and explain the society that they lived in are guiding to analyze phenomenon of conspicuous consumption. Karl Marx’s concepts, like commodity, commodity fetishism, use value, exchange value and alienation in relation to Baudrillard’s gadget, kitsch, pure object, stage of monopoly, code and symptom respectively shows parallelism with each other as well as have differences.