Türk romanında efelik ve efeler üzerinde bir inceleme

Abstract

Efelik, Batı Anadolu Bölgesi’nde yetişen ve bu bölgede devletin ve yerel güçlerin haksız uygulamalarına karşı çıkmak suretiyle dağa çıkan kişilerin maceralarını anlatmada kullanılan genel bir adlandırmadır. Özellikle 18. yüzyılın sonlarına doğru Osmanlı Devleti’nin önemli sorunlarından biri haline gelen efelik olgusunun tarihi zemini, araştırmacılar tarafından ortak kanıya varılamayan ve aydınlatılmayı bekleyen konulardan biridir. Cumhuriyet’in ilanı ile fiilen bitmiş olan efelik, günümüzde Türk kültürünün önemli bir parçası olarak gerek dansları, gerek kıyafetleri ile yaşatılmaya devam edilmektedir. Özellikle Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı’nda bir anlatı malzemesi olan efelik teması, hikâye, roman, tiyatro vb. edebi türlerde kullanılmaktadır. Bu araştırmada efelik teması sadece roman türünde incelenmiş, romanların seçiminde herhangi bir yıl kısıtlamasına gidilmemiştir. Çalışmada önce efelik ve eşkıyalık arasındaki ayrıma açıklık getirilmiş, ardından efelik kültürünün Türk romanlarına nasıl yansıdığı tespit edilmiş ve efelik temasının yazarlar tarafından nasıl bir bakış açısıyla işlendiğini ortaya konulmuştur. Efelik temasının daha çok Aydın, İzmir, Manisa vb. Batı Anadolu Bölgesi’nde yer alan illerde yetişen yazarlar tarafından kaleme alındığı ve 1960’lı yıllar ve sonrasında daha sıklıkla işlendiği tespit edilmiştir. Yazarlar bu temayı; yok olmaya yüz tutmuş olan efelik kültürünü canlandırmak, yeni nesle bu kültürü aktarmak, hatta öğretmek, efelik konusundaki yanlış izlenimleri silmek vb. amaçlar doğrultusunda ele almışlardır.Romanlara konu olan efelerin başında, on beş yıl şekavet hayatı süren Çakırcalı/Çakıcı Mehmet Efe gelmektedir. Ardından Atçalı Kel Mehmet Efe, Gökçen Efe, Yörük Ali Efe vb. efelerin Türk romanlarında başkahraman olarak yer aldıkları görülmektedir. Efelerin hayatlarının anlatıldığı bu biyografik romanlarda, bazı motiflerin ortak olarak kullanıldığı da karşımıza çıkmaktadır. Örneğin; efelerin öksüz/yetim olmaları, Yörük olmaları, çoban olmaları, pehlivan olmaları vb. Kısaca efelik, 33 romanın ana teması hâline gelmiştir. Fakat söz konusu romanlar, Türk romanın en etkili isimlerinden çok, yerel düzeyde kalmış yazarları tarafından kaleme alınmış eserlerdir. Bu durum efelik temasının henüz yerel bir tema olarak kaldığını, genel Türk edebiyatının temel bir teması ve malzemesi olamadığını göstermektir.

Efelik is a general term used to tell the adventure of the people who climb mountains tol live for the purpose of protesting injustice implementations of goverment and local powers in the West Anatolian region. Especially, historical background of efelik phenomenon which was dominant problem in the second half of the 18th century in the Ottoman Empire is one of the subject that can not be enlightened and be agreed by the researchers. Efelik, which came to an end offically with the announcement is still cherished in Turkish Culture especially with its unique clothes and dances. The theme of efelik having been used as a narrative item especially in republic period of Turkish literature is denoted such literary types as story, novel, theatre etc. In this study the theme of efelik was only analysed in the genre of novel, there is not any restriction applied while choosing novel types. This study firstly aims to differentiate the term efelik from banditry, then determines how the culture of efelik is reflected in Turkish novels. It is confirmed that efelik theme has been used more wisely after the years 1960s and narrated by writers grown up in cities such as Aydın, İzmir, Manisa etc. Located in West Anatolian Region. Writers employ this theme in order to vitalize the culture of efelik which is about to disappear, instil this culture to new genetrations, to eliminate misconceptions about efelik.Among the efes who take a part in the novels, Mehmet Efe who lived his life with bullying is the prominent one. Atçalı Kel Mehmet Efe, Gökçen Efe, Yörük Ali Efe etc. are seen to take part as main characters. These biographic novels tell the lives of efes, it is appeared to us that some motives are used in the Turkish novels. For example: Efes being orphans, nomad, shephard, wrestler etc. Briefly efelik, it became as a main theme of the 33 novels. But these novels, are works which are generally narrated by the local writers not the most effective names of the Turkish novel. This shows that the efelik theme stands as a local theme, it can’t be a main theme and object of Turkish literature.