İbrahim Edhem hikâyeleri üzerine mukayeseli bir araştırma

Abstract

İbrâhim Edhem hikâyeleri; halk toplantılarında okunup İslamiyet’in benimsetilmesi ve öğretilmesi amacına hizmet eden dinî halk hikâyelerindendir. İbrâhim Edhem hikâyelerinde veli bir şahsiyet olan İbrâhim Edhem üzerinden ideal Müslüman tipi halka aktarılmaya çalışılmıştır. Nitekim İbrâhim Edhem, Allah aşkı uğruna tacını, tahtını, ailesini ve vatanını geride bırakmış bir sultandır. İbrâhim Edhem’in sultanlıktan dervişliğe uzanan hikâyesi, anlatılara konu olmuştur. Yapılan araştırmada İbrâhim Edhem hikâyeleri tespit edildikten sonra bunlar içerisinden üç manzum İbrâhim Edhem hikâyesi seçilmiştir. Hikâyeler transkribe edilerek aralarında karşılaştırmalı bir çalışma ortaya koymak amaçlanmaktadır. Çalışmamızda Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığından temin edilen “06 Mil Yz A 3803/3”, “06 Mil Yz A 4309/2”, “06 Mil Yz A 9260/3” demirbaş numaralı üç yazma içerisinde yer alan manzum İbrâhim Edhem hikâyeleri esas alınmıştır. Karşılaştırma yapılırken hikâyelerin şekil ve içerik özellikleri incelenmiştir. Bu doğrultuda İbrâhim Edhem hikâyelerinin barındırdığı motifler belirlenerek bu motiflerin destan, masal, efsane, halk hikâyesi gibi anlatı türleri içerisinde ve İbrâhim Edhem hikâyelerinde üstlendiği işlevler karşılaştırmaya tâbi tutulmuştur. Böylece İbrâhim Edhem hikâyelerinin Türk edebiyatı anlatı geleneği içerisindeki yerinin de tespiti gerçekleştirmek istenmektedir. Şekilsel açıdan diğer manzum dinî hikâyelerde olduğu gibi İbrâhim Edhem hikâyeleri de mesnevi nazım biçiminde ve aruz ölçüsüyle kaleme alınmıştır. 13. yüzyıldan itibaren oluşturulup yazıya aktarılan bu eserler, eski Anadolu Türkçesi dönemi dil özelliklerini taşımaktadır. Her ne kadar mesnevi nazım biçimiyle kaleme alınsa da halka yönelik yazıldıklarından hikâyelerde halkın anlayacağı bir üslup benimsenmiştir. Bu çalışma metin neşri ve incelemesi, İbrâhim Edhem hikâyelerinin işlevi, hikâyelerin Türk anlatı geleneği içerisindeki yeri olmak üzere üç temel üzerine kurulmuştur. Çalışmamızda karşılaştırmalı yöntem kullanılmıştır.

Stories of Ibrahim Edhem are one of the religious folk tales that are read in public meetings and serve the purpose of adopting and teaching Islam. In the stories of Ibrahim Edhem, the ideal Muslim type has been tried to be conveyed to the public through Ibrahim Edhem, a saintly figure. As a matter of fact, Ibrahim Edhem is a sultan who left his crown, throne, family and homeland behind for the sake of Allah’s love. The story of Ibrahim Edhem, from being a sultan to being a dervish, has been the subject of narratives. In the research, after the Ibrahim Edhem stories were determined, three verse Ibrahim Edhem stories were selected from among them. It is aimed to present a comparative study between the stories by transcribing them. In our study, the poetic stories of Ibrahim Edhem, which are included in the three manuscripts with the fixture numbers “06 Mil Yz A 3803/3”, “06 Mil Yz A 4309/2”, “06 Mil Yz A 9260/3” obtained from the Turkish Manuscripts Institution are regarded. While making comparisons, the form and content features of the stories were examined. In this direction, the motifs of Ibrahim Edhem stories were determined and the functions of these motifs in narrative types such as epic, fairy tale, legend, folk tale and in the stories of Ibrahim Edhem were comparative. Thus, it is desired to determine the place of Ibrahim Edhem stories in the narrative tradition of Turkish literatüre. As in other verse religious stories in terms of form, the stories of Ibrahim Edhem were also written in masnavi verse form and in aruz prosody. These works, which were created and written down since 13th century, carry the language characteristics of the old Anatolian Turkish period. Although the masnavi is written in verse form, a style that the public can understand has been adopted in the stories, since they are written for the public. This study is based on three bases; the publication and analysis of the text, the function of the Ibrahim Edhem stories, and the place of the stories in the Turkish narrative tradition. In our study, the comparative method was used.