Kapıdağ Yarımadası'nda erozyon ve arazi kullanma ilişkisi

Abstract

Kapıdağ Yarımadası, Türkiye'nin kuzeybatısında Marmara Bölgesi içerisinde Marmara Denizi'nin güneyinde yer almaktadır. Coğrafi konum olarak bakıldığında ise 28º 03' ile 27º 40' doğu boylamları ve 40º 35' ile 40º 50' kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. Yüksek lisans tezi olarak hazırlanan bu çalışmada, 1978-2015 yılları arasında Kapıdağ Yarımadası genelinde arazi kullanımının değişmesine bağlı olarak arazi örtüsünde meydana gelen değişmeler toprak erozyonunu hangi oranda etkilediği analiz edilmiştir. Bu kapsamda çalışma sahasında daha önce yürütülen çalışmalar incelenmiş, konuyla ilgili analiz yöntemleri araştırılarak Kapıdağ Yarımadası'na uyarlanmaya çalışılmıGtır. Çalışma sahasına ait 1/ 25.000 ölçekli topografya haritaları ile 1/ 100.000 ölçekli jeoloji ve büyük toprak grupları haritaları ArcGIS ortamına aktarılarak sayısallaştırma işlemine gidilmiştir. Ayrıca Landsat uydu bantlarından çalışma sahasına yönelik arazi örtüsü haritaları üretilmiştir. Üretilen arazi örtüsü haritaları yapılan saha çalışmalarıyla desteklenmiştir. Literatür taraması ve yerinde yapılan çalışmalar sonucu yarımadanın jeolojik yapı özellikleri olarak dört farklı birimden meydana geldiği tespit edilmiştir. Bu birimler % 66 oranında granit (Üst Kretase- Paleosen); % 24 oranında metamorfik Gistler (Üst Paleozoik); % 8 oranında güncel sedimanlar (Kuaterner- Holosen) ve geri kalan kısımların mercekler halinde kireçtaşlarından (Üst Paleozoik) meydana geldiği belirlenmiştir. Tarihi kayıtlara göre önceleri ada konumunda olan çalışma sahası daha sonradan ana kara ile birleşerek yarımada halini almıştır. Geometrik olarak üçgen şeklindeki yarımadanın iki farklı magma intrüzyonu sonucunda oluştuğu ve doğuda yer alan plütonun batıya nazaran daha bazik karakterde olduğu söylenebilir. Yarımadanın en yüksek noktasını merkezi iç kesimde bulunan Ademkaya (Kurtkaya) Tepesi (807 m) oluşturmaktadır. Tezin üçüncü kısmında yarımadada meydana gelen toprak erozyonunu ortaya çıkaran parametreler GIS ortamında ayrı ayrı hesaplanarak çakıştırma analizi ile sonuç haritaları üretilmiştir. Toprak erozyonu üzerinde etkili olan klimatik faktörler, jeomorfolojik faktörler, toprak faktörü, jeoloji, hidrografya ve arazi örtüsü faktörlerinin erozyona karşı duyarlılıkları birbirinden farklıdır. Ayrıca tezin ana amacı olan arazi kullanımındaki değişimler ormanlık, fundalık ve çalılıkların yarımada genelinde 37 yıllık süreçte alanlarını azaltmaya yönelik bir seyir izlediği bu kaybolan arazilerin yerleşim birilerine ve tarımsal arazilere dönüştürüldüğü söylenebilir. Sonuç olarak, Kapıdağ Yarımadası üzerinde 1978-2015 yılları arasında meydana gelen arazi kullanımındaki değişimler arazi örtüsü üzerinde etkili olmakta ve bu durumda toprak erozyonunu etkilemektedir. Arazi kullanımında meydana gelen bu değişimler 1978 yılında yarımada genelinde yıllık ortalama 2,3 ton/ ha/ yıl toprak erozyonuna maruz kalırken; 2015 yılında 2,5 ton/ ha/ yıl toprak kaybına yol açmaktadır. Yüksek lisans tezi olarak hazırlanan bu çalışma, farklı sahalar üzerinde uygulanarak binlerce yılda oluşum ve gelişimini tamamlayan toprakların yanlış arazi kullanımlarından bu kadar uzun bir sürede değerli bir varlığın kaybedilmesi nispetende olsa engellenebilir. Çalışmada ortaya konulan istatiksel veriler ayrıca diğer uygulanacak erozyon çalışmalarıyla mukayese edilebilir olmasına imkan tanımaktadır.

Kapidag Peninsula is located in the northwest part of South Marmara Sea, geographical subregion of Marmara Region in Turkey. It is located between 28º 03'and 27º 40' east longitude and 40º 35' and 40º 50' the northern latitudes. In this master science thesis the effects of the land use examined on the erosion in the period of 1978-2015. In the study previous studies are taken into consideration and the analysis methods are applied. Digitilazed maps in the scale of 1/25.000 topographic map and 1/100.000 geologic map and soil map are translated into ArcGIS method. In addition to these present land cover map is obtained from the LANDSAT Satellite. Prepared maps and present land use situation are controlled together. The geologic formation of Kapidag Peninsula were made up four geologic units: granite (Upper Creteous-Paleocene), metamorphic schists (Upper Paleozoic) and sedimentary deposit (Quaternary-Holocene) cover in the rate of % 66, % 24 and % 8 respectively. Remaining belong to lenses of limestone. It can be stated that this peninsula which is in shape of triangle was formed as the result of two intrusions batholitic, siliceous content at pluton highest in the east than the west. The factors on the erosion are topography, soil, geology especially parent materials, hydrography and land use system. The importance of these factors are examined. The most prominent factor in the erosion is to change from the forests, shrubs to settlement and agricultural lands, in the period of last 37 years. The land cover changes occurred in the period of 1978-2015 is the main reason of erosion processes. The soil loss and transported soil in a hectar land was measured to be 2.3 tonne/ha/year in 1978 and this figure attaine 2.5 tonne/ha/year in 2015. In order to maintain soil and vegetation on the peninsula it is necessary to prepare land use for the sustainable development.