Bakırçay Havzasında ekolojik risk karakterizasyonuna dayalı havza yönetimi

Abstract

Havzalar sadece hidrolojik bir sistem değildir. Bitki örtüsü, topografya, toprak, jeoloji, klimatik ve sosyo-kültürel özelliklerin farklı açılardan birbirleriyle ilişki içerisinde olduğu sistemlerdir. Havza yönetim süreci, ekolojinin temel ilkeleri dikkate alan, sosyo-kültürel ve doğal sistemleri kapsayan ve ayrıca havzadaki ekolojik risk unsurlarını dikkate alan bir yönetim yaklaşımını gerektirmektedir. Havza yönetimi sürecinde ekolojik riskin değerlendirilmesi çevre yönetim kararlarını geliştirmek için ihtiyaç duyulan bilimsel bilgiyi toplamak, organize etmek ve sunmak için gereken bir süreçtir. Bu motivasyon noktasından hareketle araştırmada havza planlama ve yönetiminde ekolojik riskin değerlendirilmesi sürecine odaklanılmıştır. Bu kapsamda çalışmanın amacı Bakırçay Havzası ölçeğinde, doğal ve beşeri risk unsurlarının karakterizasyonunu gerçekleştirerek, havza yönetimi sürecinde ihtiyaç duyulan veri-bilgi dönüşüm sürecine yönelik model oluşturulmasıdır. Literatür taraması ve saha çalışmaları sonucunda nüfus değişimi, meteorolojik kuraklık, arazi kullanımı/örtüsü değişimi, yangın ve toprak kaybı, Bakırçay Havzası‘nda ekolojik risk oluşturma potansiyeline sahip unsurlar olarak değerlendirilmiştir. Çalışmanın araştırma sahası Bakırçay Havzasıdır. Araştırmada kullanılan mekânsal ölçek 30x30 metre olarak belirlenmiştir. Ayrıca 1985-2013 yılları arası araştırmanın zamansal ölçeği olarak belirlenmiştir. Farklı kurum ve kuruluşlardan ve veri üretim teknikleriyle elde edilen birincil veriler ve çeşitli analiz ve tekniklerle üretilen ikincil veriler, araştırmanın veri kaynaklarıdır. Araştırmada ekolojik risk; coğrafi bilgi sistemleri ve uzaktan algılama teknikleri kullanılarak, çok kriterli analiz, analitik hiyerarşi süreci ve karakter analizi yaklaşımları ile tespit edilmiştir. Kullanılan tüm tekniklerin sonuçları göstermektedir ki Bakırçay Havzası‘nda ekolojik unsurlara olan en yüksek baskı Soma ve Bergama kentleri çevresindeki alanlarda meydana gelmektedir. Söz konusu alanlarda madencilik faaliyetleri ve nüfus, doğrudan veya dolaylı olarak ekosistem üzerinde baskı oluşturduğu tespit edilmiştir. Yüksek riske bu sahip alanların niteliksel ve niceliksel karakterizasyonu ile karar vericilerin kullanımına yönelik veri-bilgi modeli oluşturulmuştur. Sonuç olarak uygulanan model çıktılarının sorgulanabilir, geliştirilebilir ve paydaş ihtiyacına yönelik şekillendirilebilir yapısıyla havza yönetim sürecinde daha doğru ve hızlı kararlar alınmasına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Watershed is not just a hydrological system. Watershed is a system in which vegetation, topography, soil, geology, climatic and socio-cultural characteristics are related to each other at different aspects. The watershed management process requires a management approach that takes into account the basic principles of ecology, socio-cultural and natural systems, and also considers ecological risk elements in the watershed area. Ecological risk assessment in watershed management is a necessary process to collect, organize and present the scientific knowledge needed to develop environmental management decisions. From this motivational point of view, this research focuses on the process of ecological risk assessment in watershed planning and management. In this context, the aim of this study is to establish a model for the data-information transformation process needed in watershed management by characterization of natural and human risk elements in Bakırçay Basin scale. As a result of literature survey and field studies, population change, meteorological drought, land cover and land-use change, fire potential and erosion have been evaluated as having potential to create ecological risk in the Bakırçay Basin. Spatial scale is determined as 30x30 meters and temporal scale is determined as 1985-2013 of this study. The primary data has been obtained from different governmental institutions and organizations and also with data digitization techniques. The secondary data has been produced as a result of various analyzes by using geographic information systems and remote sensing techniques. The evaluation of ecological risk has been determined by multi-criteria analysis, analytic hierarchy process and character analysis approaches.The results of those approaches show that the highest pressure on the ecological elements in the basin is around the cities of Soma and Bergama. Mining activities and populations have direct or indirect effect on the ecosystem in these areas. Qualitative and quantitative characterization of high-risk areas and a data-information model for decision makers were designed. As a result, the applied model outputs can be questioned, developed and shaped towards the needs of the stakeholders. It is thought that it will contribute to the making of more accurate and quick decisions in watershed management process.