Dâstân-ı Temîm Dârî: Giriş-dil incelemesi-metin-sözlük-tıpkıbasım

Abstract

Bu çalışmada Eski Anadolu Türkçesi devresine ait bir eser olan Dâstân-ı Temim Dârî'nin iki nüshası ile karşılaştırmalı metin oluşturularak tam nüsha üzerinde dil incelemesi yapılmıştır. Bu iki temel üzerine kurulan çalışma beş bölümden oluşmaktadır. Bu bölümler sırasıyla; giriş, dil incelemesi, metin, sözlük ve tıpkıbasımdır. Giriş bölümünde; kullanılan yöntem, çalışmanın amacı, Temîm Dârî'nin hayatı, yazmaların özellikleri ve eserin olay örgüsünden bahsedilmektedir. Dil incelemesi bölümünde tam nüsha üzerinde imla, ses bilgisi ve şekil bilgisi olmak üzere üç başlıkta inceleme yapılmıştır. Metin kısmında her iki nüsha karşılaştırmalı olarak Latin temelli Türk harflerine aktarılmıştır. Sözlük bölümünde metinde geçen fakat bugün kullanılmayan ya da değişime uğramış sözler yer almaktadır. Son olarak da tıpkıbasımları sırasıyla, tam ve eksik nüsha olacak şekilde verilmiştir. Eser, içerik olarak sahabeden bir kimse olan Temîm Dâri'nin başından geçen bir dizi olağanüstü olayı konu etmektedir. Gerçek yaşamına dair çok fazla bilgi içermemektedir. Gerçek yaşamında İslam'ı kabulünden önce Hristiyan olduğunu ve İslam aleminde mescitte yaktığı kandiller ile tanındığını biliyoruz. Eser, Türkçe'ye çeviri yoluyla kazandırılmıştır. Ancak özünde Arap Edebiyatı ürünüdür. Çeviri tarihi hakkında kesin bilgiler olmamakla birlikte, çalışmamızın malzemesini oluşturan bu eserin, Eski Anadolu Türkçesi ağırlıklı olmak üzere Osmanlı Türkçesi'ne geçiş dönemine ait olduğu yargısına vardık. Bu tespiti dil incelemesi ve nüshalardan birinde yazılmış yazım tarihi sayesinde yaptık. Sonuç olarak yaptığımız çalışmayla Dastân-ı Temîm Dârî adını taşıyan bu eserin kayıt altına alınmasını ve dil bilgisi unsurlarının tespitini sağlamış bulunuyoruz.

In this study, with two copies of Dâstân-ı Temîm Dârî which belongs to Old Anatolian Turkish period, being constitute a critical edition, linguistic research is done on the full text. The study which constructed on two constitutive, constitudes five parts. These parts are introduction, grammar, text, dictionary and facsimile. In the introduction put, it is pointed out method that used, the goal of the study, the biography Temîm Dârî, the specialities of the texts and the plot of the work. In the grammar part is it done an examination consisting of the three title on full text as spelling, phonetic and morphology. In the text part both copies of the text are transfered as edition critical into Turkish alphabeth derivated from Latin. In dictionary part there are the words which is not used today or had meaning changing in the past. Finally, facsimiles of it are given in an order as full text and text with lack parts. It is narrated in the work a series of extraordinary thigs in Temîm Dârî?s life who is a companions of Prophet. It does not involve many things about his real life. In his real life, we know him before his acceptance of Islam, he was a Christian and he is knowns through the oil lamps that he lights up at the mosque. The work brought in Turkish through translation. However, it is essentially an Arabic Literature product. Although there is not or clear evidence of the history of translation, we agree on that these work belongs to the transition, to Ottoman Turkish period, especially Old Anatolian Turkish period. We did these evidence thanks to the grammar revision and the date on one of the texts. In conclusion, in this study, we provide recording and the determination of the elements of grammar of the work named Dâstân-ı Temîm Dârî.