Osmanlı Devleti’nde imtiyaz anlayışı ve Osmanlı Bankası’nın kuruluşu

Abstract

Osmanlı Devleti kuruluşundan itibaren tarih sahnesinden çekildiği ana kadar dünya üzerinde ender görülen bir medeniyet yaratmıştır. Devlet yönetimi başta olmak üzere, askerlik, ilim, siyaset ve sanat gibi alanlarla da daima önde olmuş, âleme nizam, barış ve adalet getirmiştir. Ancak tarih üzerinde müstesna bir devlet olan Osmanlı Devleti ticaret ve finans konularında özenli ve dikkatli olamamıştır. Hiç şüphesiz ki kuruluşundan itibaren özellikle Kanuni Sultan Süleyman dönemine kadar kazanılan fetihler sebebiyle para ve finans alanlarında sıkıntı çekilmemiştir. Takip eden dönemlerde ise yerli tüccar ve esnaf sınıfı yapılandırılıp geliştirilememiştir. Osmanlı Devleti’nin ekonomik yapısı genel anlamda Selçuklu Devleti ekonomik yapısının mirasını taşımaktadır. Selçuklu Devleti'ndeki ahilik ile kurumsallaşmış esnaflık faaliyetleri ticari canlılık yaratmıştır. Osmanlı Devleti’nde de tarımsal faaliyetler ile küçük esnaflık faaliyetleri en önemli ticaret faaliyetleri olmuştur. Osmanlı Devleti’nde ekonomik yapı içerisinde ticari hayata müdahil bir politika izlenmiş, yerli sermaye ve tüccar sınıfının oluşması mümkün olmamıştır. Bunun en büyük nedenleri Osmanlı Devleti’nin iktisadi faaliyetlerindeki temel ilkeleri olmuştur. Devlet yönetiminde zamanla II. Selim ve II. Murat dönemlerinde yabancı tüccar ve sarraflara karşı bir hoşgörü ve talep gösterilmiştir. Osmanlı toplumu içerisindeki gayrimüslimler ticaret ve finans konusunda uzmanlaşmışlar, zamanla devletin mali ihtiyaçlarını finans eder duruma gelmişlerdir. Bu çalışmada imtiyazları yaratan Osmanlı Devleti’ndeki iktisadi ilkeler gayrimüslim tüccar ve sarraflar ile diploması faaliyetleri sonucu batılı devletlerin çalışmaları ortaya konularak 19. yüzyıla gelindiğinde bir imtiyaz olan Osmanlı Bankası’nın kuruluşu ve Osmanlı Devleti’ndeki faaliyetleri ve etkisi incelenerek iktisadi olayların anlaşılması ve günümüz iktisadi hayatındaki imtiyaz anlayışının varlığının sorgulanmasına yardımcı olunacağı ümit edilmektedir. Bu amaçla konunun belirlenip, araştırılması, bilgilerin derlenip yazılması aşamalarında değerli bilgi ve görüşlerini benden esirgemeyen, bu konu üzerine çalışmalarımda beni yüreklendirip teşvik eden ve daima destek olan değerli hocam Sayın Prof. Dr. Sebahattin ŞİMŞİR’e çok teşekkür ederim. Ayrıca bir öğretmen olarak beni daima teşvik eden, evde kitap ve belgelerle yarattığım dağınıklığı bıkmadan usanmadan hoşgörü ile karşılayan eşim Tülay ONURCAN’a teşekkürlerimi sunarım.

When we look at the economic history of the Ottoman Empire, it is possible to see that economic and political privileges, called privileges, were granted to foreign states, individuals and institutions many times.The subject of this study is to examine the basic economic principles applied since the foundation of the Ottoman Empire, the effects of these privileges obtained by the western states with the influence of non-Muslim merchants, moneychangers and diplomacy within the Ottoman society, on the economic life of the Ottoman Empire and economic events. In the first part, in order to provide a better understanding of the subject, the main reasons that enable foreigners to obtain privileges will be tried to be revealed. In the second part, the establishment of the Ottoman Bank, which was the longest-lasting concession institution as a result of the borrowing and financing needs of the Ottoman Empire in the 19th century, the effects of this bank on the Ottoman Empire, and the relations between the state administration and foreign capital groups will be explained. In the third part, the burden that the privileges and capitulations caused by the end of the Ottoman Empire and the newly established Republic of Turkey, the termination of the privileges and capitulations, the activities of the Ottoman Bank in the Republic period and the end of the bank's activities in the recent past will be explained. As a result, by examining the research and documents obtained on the subject, the causes and consequences of the privileges and the economic developments created by the Ottoman Bank, which was a privilege, on both the Ottoman Empire and the Republic of Turkey will be tried to be revealed.