İlk dönem eş’arî kelâm sı̇stemı̇nde cevher-ı̇ ferd ve âdet teorı̇sı̇ ı̇lı̇şkı̇si

Abstract

Bu çalışmada ilk dönem Eş'arî kelâm geleneğinin âlemin yapısına yönelik cevher-i ferd görüşü ve âlemin işleyişine yönelik âdet teorisi ele alınmış, bu iki görüş arasındaki ilişki irdelenmiştir. Cevher-i ferd görüşü, âlemin daha küçüğe bölünmesinin/parçalanmasının mümkün olmadığı en küçük parçasını ifade eden kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Âlemin temelini teşkil eden cevher-i ferd, ikincil niteliklerden yoksun bir özellik arz etmekte, her an yeniden yaratılan arazlarla anlam kazanmaktadır. Cevher-i ferd, araz ve bunlardan müteşekkil olan cisim âlemi oluşturmaktadır. Âlem bu haliyle her anlamda Allah'a bağımlı bir şekilde kurgulanmaktadır. Âlemdeki düzen ve işleyiş de bu kurgu etrafında, yalnızca Allah'ın yaratmasının söz konusu olduğu, alışılagelen bir tarzda yaratma anlamına gelen âdet teorisiyle açıklanmaktadır. İşte bu çalışmanın ilk kısmında ilk dönem Eş'arî kelâmcıların âlemin yapısını açıklamaya yönelik başvurdukları cevher-i ferd, araz, cisim ve halâ kavramları açıklanmış, ilişkisel olarak ele alınmıştır. İkinci kısımda ise, âlemin işleyişine yönelik âdet teorisine, Eş'arî kelâmcıları bu teoriye götüren temel ilkelere yer verilmiştir. Ayrıca bu iki kısım arasındaki ilişki irdelenmeye çalışılmıştır. Çalışmamız, çıkarımlarımızdan hareketle temel iddiamızın doğruluğunun açıklanmasıyla sonuçlanmıştır.

In this study, the early Ashʿarite theological tradition's view of jawhar al-farḍ regarding the structure of the universe and the theory of ādat regarding the functioning of the universe are discussed and the relationship between these two views is analysed. The view of jawhar al-fard is a concept that refers to the smallest part of the universe that cannot be divided into smaller parts. Jawhar al-farḍ, which constitutes the basis of the universe, is devoid of secondary aspects and gains meaning through accidents that are recreated every moment. The jawhar el-fard, accidents and the matter As such, the universe is constructed in a way that is dependent on God in every sense. The order and functioning of the universe is also explained around this construct by the theory of custom, which means creation in a customary way in which only Allah's creation is in question. In the first part of this study, the concepts of jawhar al-fard, accident, matter, and halā' used by early Ashʿarite theologians to explain the structure of the universe are explained and discussed in relation to each other. In the second part, the theory of 'ādat regarding the functioning of the universe and the basic principles that lead Ashʿarite theologians to this theory are given. In addition, the relationship between these two sections is analysed. Our study concludes with an explanation of the correctness of our basic claim based on our conclusions.