Nadir yer elementleri: Türkiye'nin nadir yer element kaynakları

Abstract

Nadir yer elementleri (NYE) periyodik tabloda atom numaraları 57'den (Lantanyum- La) 71'e (Lutesyum- Lu) kadar olan ve kimyasal olarak benzer özellikler gösteren 15 elementi içermektedir. Bu elementlere ayrıca lantanid grubu elementler de denilmektedir. Atom sayısı 39 olan itriyum (Y) ile atom numarası 21 olan skandiyum (Sc) elementleri de benzer iyon çapları ve küçük atomik çapları nedeniyle NYE grubuna dahil edilmektedir. Son yıllarda Nadir Yer Elementlerinin önemi çok daha fazla artmıştır, savunma sanayisinde ve dijitalleşen teknolojide özellikle ham madde olarak kullanılması buna sebep olmuştur. Nadir Yer Elementleri, parlak, demir, gri veya gümüş renginde olabilirler. Genel olarak yumuşak, kolayca şekil alma ve kolayca tepkimeye girebilme karakteristiğine sahiptirler. Ergime noktaları bulundukları seri boyunca ileri gittikçe artar. Nadir yer elementlerinin tedariki, artan talebe rağmen düşmektedir. Çin tek başına global tüketimin %60'ını sağlamaktadır. Çin küresel arzın %95'ini temsil etmeleri ve ihracatlarını kesme sürecinde olmaları nedeniyle, kısa vadede muhtemelen nadir toprak elementi tüketimine hakim olmaya devam edeceklerdir. Çin ihracat kotasını düşürmekte ve nadir toprak elementlerinin fiyatları yükselmektedir. Bu dünyadaki diğer ülkelerin bu işe girmesini düşünmeye itmektedir. Bu düşüş spekülasyonlara, potansiyel talep ve fiyatlandırmaya ne olacağına dair endişelere yol açmaktadır. Türkiye'nin Nadir Yer Elementi yatağı ve cevherleşmelerini, kökenine göre dört grupta incelenebilir. İlk olarak karbonatit-alkali magmatitlerle ilişkili yataklardır. Kızılcaören (Eskişehir) ve Kuluncak (Malatya) sırasıyla %2.9 ve %0.7 toplam NYE tenörüne sahiptir ve en bilinen yataklardır. Düşük TNYE tenörüne sahip Keban (%0.05) ve Divriği (%0.13) cevherleşmeleri floritçe zengindir. Sonuç olarak, ülkemizin nadir yer elementleri bakımından potansiyel olabilecek sahaları dikkatli bir şekilde incelenmelidir.

Rare earth elements (REEs) include 15 elements in the periodic table with atomic numbers from 57 (Lanthanium-La) to 71 (Lutesium-Lu) with chemically similar properties. These elements are also called lanthanide group elements. The elements yttrium (Y) with atomic number 39 and scandium (Sc) with atomic number 21 are also included in the REE group due to their similar ion diameters and small atomic diameters. In recent years, the importance of Rare Earth Elements has increased much more, especially the use of raw materials in the defense industry and digitalized technology has caused this. Rare Earth Elements can be shiny, iron, gray or silver in color. They are generally soft, easily shaped and easily reactive. Melting points increase further along the series in which they are located. The supply of rare earth elements is declining despite increasing demand. China alone provides 60% of global consumption. As China represents 95% of the global supply and is in the process of cutting off it's exports, they will likely continue to dominate rare earth element consumption in the short term. China is reducing it's export quota and the prices of rare earths are rising. This make so the countries in the world think about getting into this business. This decline has led tospeculation, potential demand and concerns about what will happen to pricing. In Turkiye, Rare Earth Element deposits and mineralizations can be examined in four groups according to their origin. First, they are deposits associated with carbonatite-alkaline magmatites. Kızılcaören (Eskişehir) and Kuluncak (Malatya) have a total REE grade of 2.9% and 0.7%, respectively, and are the most well-known deposits. Keban (0.05%) and Divriği (0.13%) mineralizations with low TNYE grade are rich in fluorite. Consequently, the potential areas of our country in terms of rare earth elements should be carefully examined.